‘Een huis van illusies’ is hoe de bordeelhoudster in Het balkon haar etablissement omschrijft, en deze uitspraak kan geleend worden om het stuk zelf te omschrijven. Het is een stuk waarin de werkelijkheid op zijn kop gezet wordt, met onverwachte wendingen en een absurde grondtoon. In opdracht van Filologica, studentenvereniging van de studenten taal- en letterkunde, bewerkte en regisseerde Pieter Vanholme Het balkon, oorspronkelijk van de hand van Fransman Jean Genet. En ondergetekende mocht gaan kijken.

Een poging tot samenvatting. Het Balkon is een luxe-bordeel waar niet zomaar klassiek gevogeld wordt: de bordeelmeisjes zetten situaties in scène waarin de bezoeker zich kan overgeven aan zijn diepste wensdromen. Deze wensdromen gaan meestal over, wat zou je anders verwachten van een mens, macht. De drie bezoekers koesteren de wens om, respectievelijk, een bisschop, een rechter en een generaal te zijn. Met de bordeelmeisjes als tegenspeelsters gaan ze volledig op in de waan van dit spel. Maar hun cocon van illusies vertoont barstjes: buiten het bordeel dreigt een revolutie los te barsten. Wanneer de échte bisschop, rechter en generaal ten prooi vallen aan de rebellen voelen de drie bezoekers het warmpjes worden: als de maatschappelijke orde bewaard wilt blijven, zijn zij genoodzaakt zich voor te doen als de échte bisschop, rechter en generaal. Gekoesterde wensdromen worden benauwende werkelijkheid.

In het spel van illusies in Het balkon vallen niet alleen de maskers af: ook de broeken vallen af, schoenen vliegen uit, t-shirts worden hardhandig verwijderd, en de peignoirs veelvuldig uitgedeeld. Peignoirs, dat heeft u juist gelezen. Met dit attribuut zijn de drie bezoekers uitgedost wanneer ze zich in hun rol wanen — een slimme zet, want dit onderstreept precies hoe deze personages elke realiteitszin (samen met hun kleren) aan de kapstok hangen en zich op potsierlijke wijze met een peignoir in een erotisch geladen fever dream storten. U zult misschien glimlachen bij deze bewering, maar de peignoir is een ingenieus attribuut omdat het de innerlijke toestand van de personages uitwendig maakt: iemand die een peignoir draagt wordt namelijk verondersteld om zich comfortabel te voelen, zoals de bezoekers van het luxe-bordeel zich ook comfortabel voelen in de enscenering van hun diepste wensdromen. Maar een peignoir kan ook overkomen als iets belachelijks, of kwetsbaars zelfs, precies de soort kwetsbaarheid die dezelfde bezoekers ervaren wanneer de fun voorbij is en de enge werkelijkheid zich opdringt (maar ze wel nog steeds een peignoir dragen).

Het bovenstaande klinkt dan misschien vergezocht en absurd, maar het komt waarschijnlijk omdat ik na het zien van het stuk besmet ben met de absurdistische microbe. Het balkon is dan ook onmiskenbaar absurd theater. Bij dat soort theater hoort meestal een acteerstijl die voor het publiek vaak vervreemdend aandoet. Dit wil zeggen: de acteurs gedragen zich intentioneel niet zoals normale mensen doen in normale situaties — ze acteren niet ‘natuurlijk’. Het effect daarvan is dat zo’n acteerstijl een afstand vormt tussen publiek en personage, waardoor de absurditeit van een situatie doordringt bij het publiek. De acteurs van Het balkon gingen zonder twijfel voor die aanpak — je kan ook bijna niet anders, met zo’n tekst als die van Genet. Alleen vrees ik dat het resultaat bij momenten wat tekortschoot. Dan heb ik het niet over een tekort aan inlevingsvermogen of geloofwaardigheid, maar een tekort aan levendigheid. Het balkon is een ongewoon stuk met onverwachte wendingen waarbij het publiek op zoek is naar houvast, omdat het kompas van het publiek anders stuurloos verloren draait. Dan is het aan de acteurs om het publiek te leiden, om ze in een zekere greep te houden. In een aantal scènes brachten sommige acteurs dan anderzijds wel die nodige lading levendigheid, en het viel op hoe het publiek ook intenser reageerde op deze momenten. Ik vermeld niet welke acteurs ik bedoel om geen favorietjes te kiezen: Het balkon is nu eenmaal een uitdagend stuk en alle acteurs mogen zeker tevreden zijn over hun prestaties.

Wat tenslotte ook zeker vermeld moet worden zijn de sterke beelden in deze voorstelling. Regisseur Pieter Vanholme toont dat hij een sterk gevoel voor mise-en-scène heeft. Zo was er de opstelling van de bisschop, rechter en generaal naast elkaar staan op het (echte) balkon en zwaaien naar het volk (en ook naar ons, het publiek), op het einde van het stuk. Het beeld onderstreept mooi hoezeer macht onderhevig is aan uiterlijk vertoon, één van de grote thema’s in Het balkon. Ook opvallend is de openingsscène waarin de ‘bisschop’ een bordeelmeisje op een tafeltje laat rechtstaan en haar handen aan de uiteinden van zijn bisschoppelijke staf vastketent, zodat ze gekruisigd lijkt aan deze staf. Een blasfemisch beeld waarin seksuele lust aan machtswellust wordt verbonden — en de ‘bisschop’ draagt dan ook nog eens een peignoir, wat zorgt voor het nodige absurde tegengewicht.