Bij het pas verlaten van de cinemazaal weet je niet wat te denken, Borgman maakt je even  gedesoriënteerd. Daarna aanvaard je de vervreemding maar ben je nog niet in staat om gezellig na te kaarten. Nog eens daarna maak je de bedenking – het is daarbij sterk aangeraden een wandeling te maken in de buitenlucht - dat Borgman eigenlijk wel steengoed is. Alex van Warmerdam is er zeker in geslaagd om de kijker in complete verwarring achter te laten maar net door dat gevoel blijft Borgman nazinderen. Voor het eerst in veertig jaar tijd werd een Nederlandse speelfilm genomineerd voor de Gouden Palm op het festival van Cannes en dat zul je geweten hebben.

Als een geluk bij een ongeluk komt Camiel Borgman terecht bij een rijk gezin. Wanneer hij aanbelt, profileert hij zich met de openingszin ‘ik ben vies’. Na een pak slaag van de pater familias besluit zijn echtgenote Marina om Camiel te verzorgen. Zo wordt de start gegeven voor een proces waarbij geleidelijk aan het ogenschijnlijk perfecte gezinsleven onderuit wordt gehaald. De familie raakt volledig in de ban van Borgman en wordt meegezogen in zijn lugubere denkwijze.

Absurditeit en vervreemding gaan hier hand in hand. De openingsscène geeft al onmiddellijk aan dat humor ontstaat uit gebroken verwachtingspatronen en absurde impulsiviteit. De bosbewoner Camiel Borgman ontwaakt uit zijn ondergrondse hol wanneer hij wordt verjaagd door een op wraak zinnende priester en dievenbende. Hij waarschuwt zijn vrienden die eveneens bereikbaar zijn via een luik onder de grond. Het onderaardse symboliseert de onheilspellende dreiging die zowat de enige indicatie belichaamt waarop je kunt voortbouwen, tijdens het verdere verloop van de film word je telkens opnieuw verrast.

Dat maakt deze prent juist zo bijzonder. Je hebt geen idee wat er nog te wachten staat maar daardoor blijf je des te meer geprikkeld. Alsof je als kijker een pact sloot met de regisseur om je open te stellen voor om het even wat er nog komt. De doordachte mengeling van horror en humor bijt zich vast en drijft je naar een stemming van rusteloosheid waardoor je gestimuleerd wordt om verder te kijken en geboeid blijft.

Even beklemmend zijn de acteerprestaties. De speelstijl getuigd van een opzettelijke theatraliteit die bijdraagt tot het bevreemdende effect maar waarbij geen enkele acteur zich overgeeft aan gemaaktheid. Jan Bijvoet (Camiel Borgman) speelt heel natuurlijk mysterieus en lijkt geknipt voor zijn rol. Daarnaast pakt Hadewych Minis (Marina) sterk uit met heel emotionele scènes waarbij ook zij heel goed weet waarmee ze bezig is. Bovendien tonen de kinderen en hun ongenaakbaarheid hoe generaties lang de donkere kant van de mens zich zal blijven ontwikkelen.

Daarin schuilt ook de essentie van deze film: die donkere kant wordt in een extreme vorm getoond. De welvaart lijkt gedoemd om te mislukken en Borgman treedt hier op als de voortstuwende kracht om het gezin en de morele waarden onderuit te halen. Dat allemaal onder het voorwendsel en zinloze doel ‘ik wil spelen’.  Wat de precieze afbakening en dus de norm is voor dat kwaad moet de kijker zelf uitmaken. Er wordt nergens een veroordeling gesuggereerd. De beelden tonen met momenten extreme gruwel die tegelijkertijd sereen oogt. De voorstellingen zijn heel abstract en laten heel wat ruimte voor eigen invulling; je weet niet exact met wie je medelijden hebt of wie je het gruwelijkst vindt.

In ieder geval merk je dat Alex van Warmerdam geen schrik heeft om risico’s te nemen en volledig de grenzen van zijn mogelijkheden aftast. We kunnen dit met zekerheid een piekmoment uit zijn oeuvre noemen: beklijvend, boordevol memorabele scènes en steeds prikkelend onverwachts. Ga vooral kijken en plan daarna geen activiteiten meer. De film kleeft vast in je gedachten en vraagt tijd om te bezinken.