Die Wahrheit ist nicht immer gut, 
Weil sie den Großen wehe tut

(W.A. Mozart, die Zauberflöte)

In het tijdperk van post-truth blijkt Mozarts Toverfluit relevanter dan eerst gedacht. Niet enkel de waarheid wordt troebel, maar ook de machtsverhoudingen zijn moeilijker te ontcijferen. Laat dat nu net het centrale thema van Die Zauberflöte zijn. Dat is althans wat regisseur David Hermann tracht te benadrukken. Uiteraard is de liefde meestal de grootste drijfveer van Mozarts werk, maar anders dan in zijn Da-Pontetrilogie (Figaro, Don Giovanni en Cosi Fan Tutte) wordt liefde hier rationeler en als onderschikking voorgesteld.

Voor ik verder ga, wil ik toch even vermelden dat je bij de Toverfluit het woord 'opera' beter niet in de mond neemt. De juiste term is namelijk 'Singspiel'. Het verschil ligt hem in de recitatieven. In opera wordt alles gezongen terwijl bij Singspiele aria's afgewisseld worden met gesproken dialogen. Als je van plan bent om zelf eens naar de opera te gaan, wees dan best driekwartier te vroeg en pik de inleiding even mee, dan leer je zo van die dingen. Dat terzijde.

Het verhaal van de toverfluit is iets wat velen denken te kennen, maar als je er hen naar vraagt, blijkt dat toch nooit volledig te zijn. Vandaar dat ik even een korte samenvatting geef. Prins Tamino (Kenneth Tarver) krijgt een afbeelding te zien van Pamina (Lore Binon), de dochter van de koningin van de nacht (Hulkar Sabirova). Zoals dat gaat in fictieland wordt hij op slag verliefd, maar heeft het lot beslist dat zij gevangengenomen werd door Sarastro, de zonnekoning (Ante Jerkunica). Vastbesloten om haar nobele redder te zijn, begint Tamino aan zijn avontuur waarbij hij tal van testen moet doorstaan om zijn geliefde Pamina te vinden. Op die reis wordt hij vergezeld door Papageno, de vogelvanger (Josef Wagner), een ietwat vreemd figuur die door zijn obsessie met vogels zelf in een halve vogel veranderd is. Ook hij is op zoek naar zijn Papagena, alleen weet hij nog niet wie dat zal zijn.

Ik hoor al geroezemoes: "Voor een stuk waar liefde ondergeschikt zou moeten zijn, heb je er nog niet over kunnen zwijgen." Dat klopt, en je hebt gelijk. Maar de Toverfluit is zo veel meer dan deze gebruikelijke samenvatting. Als je er met een achttiende eeuws oog naar kijkt, zie je thema's zoals de slechtheid van de zwarte man, de ondergeschiktheid van de vrouw en heel wat vrijmetselaarssymboliek verschijnen. Het zegt veel over de tijdsgeest als je bedenkt dat de Toverfluit toendertijd één van de meest verlichte stukken genoemd werd. Dat is nu net het leuke aan opera in het algemeen (of Singspiel). Aan de libretto's, het script, wordt nooit gesleuteld, enkel aan het scènebeeld. Wat je daardoor krijgt is een groot contrast tussen wat de componist bedoelde en wat de regisseur wilt uitdrukken. In deze interpretatie van David Hermann worden de accenten omgedraaid. De slechtheid van de koningin van de nacht wordt in vraag gesteld terwijl de algoede zonnenkoning Sarastro voorgesteld wordt als een soort sekteleider. Pamina is ook niet meer het zwakke meisje dat niets anders doet dan hopen om gered te worden, maar speelt een actieve rol in de ontsnapping terwijl Tamino er soms als een kip zonder kop bijloopt. Probeer dat maar eens te doen met een script uit de achttiende eeuw.

Het decor speelt altijd een onmisbare rol in zo'n productie. Het spannendste moment in de operazaal is net voor het gordijn omhoog gaat. Als je je hebt kunnen inhouden om het stuk vooraf te googelen, dan is de onthulling van de scene keer op keer een evenement op zich. Ook nu was dat het geval. Je zag een soort riooltunnel met gespannen koorden  en Tamino kwam door het stromende vuile water het podium opgestrompeld terwijl Papageno over de koorden kroop. Midden in een stuk ging plots het gordijn weer dicht, wat zeer ongebruikelijk is in de opera. Na korte verwarring bij het publiek ("moeten we nu applaudisseren of niet?") ging het doek weer open en stond er een volledig nieuwe scene klaar. Als snel werd dat een gewoonte en merkte men dat er zo zes modules de hele tijd van plaats konden wisselen. Het was alsof je naar tv keek en je de hele tijd aan het zappen was. 

De Toverfluit van Mozart, geïnterpreteerd door David Hermann, laat indrukken na die al een half uur na de voorstelling moeilijk in woorden te vatten zijn. Telkens opnieuw hoop ik dat ik mensen kan warmmaken om naar een opera te gaan kijken en ook nu is het vuur in mij opnieuw aangewakkerd om daarvoor te strijden. Dus bij deze: ga naar de opera, wees overweldigd door zaal en stuk, neem het volledig in je op en geniet. 

Opera cuts to the chase—as death does. An art which seeks, more obviously than any other form, to break your heart

(Julian Barnes, Levels of Life)