Donderdag 16 maart deed zich opnieuw de kans voor om samen te gaan zitten, koffie te drinken en te discussiëren, tijdens het derde literair café van Tumult.fm. Over protestliteratuur deze keer, ter ere van Blauwdruk in de Vooruit, want wat ‘Als de woorden zich verzetten?’.

Gastspreker Frank D’hanis benadrukte meteen dat de ‘literatuur’ in ‘protestliteratuur’ vanavond zeer breed te interpreteren zou zijn. Hij kreeg gelijk: in het daaropvolgende uur spraken we over literatuur met een hoofdletter L, en ook die zonder, en over blogs, Twitter-, en Facebook-posts, en nog veel meer. Gelukkig verzetten de woorden zich niet die avond, ons café resulteerde in een levendige discussie, en vele interessante standpunten werden gehoord. Frank was lang niet de enige spreker, hij liet het woord -en dat zonder protest- aan alle gasten. Hierdoor werden er vele vragen gesteld tijdens de avond, wat een beknopte of chronologische samenvatting onmogelijk maakt. In wat volgt wordt daarom een selectie van enkele hot topics gemaakt.

Is literatuur altijd politiek?

Op deze vraag antwoordden we (aanvankelijk) positief. Ondergetekende wil zich echter onthouden van politieke standpunten in deze samenvatting, en identificeert zich even weinig met Peter Verhelst, als met Michel Houellebecq, als met een kop koffie (en mogelijk nog het meest met het laatstgenoemde), deze samenvatting onthoudt zich van elke vorm van protest.

Maar we stemden dus in: literatuur is politiek, en dit kan zowel impliciet als expliciet zijn. In literatuur wordt er steeds een maatschappij afgebeeld, en die is op een manier politiek. Klaag je iets aan als schrijven, dan is dat politiek. Doe je dat niet, dan is dat ook politiek. In de geschiedenis hebben verschillende schrijvers zichzelf expliciet als a-politiek aangekondigd (bijvoorbeeld Thomas Mann), en laat dit nu net zeer politiek zijn. Ach, de ironie van het schrijven?

 Is empathie gevaarlijk?

Literaire empathie dan. De ene hield van uitdagingen en ging net boeken lezen omdat die radicaal anders zijn dan de eigen ideeën. Een boek over Trump? Graag, het bevestigt de eigen identiteit door het verschil met het boek. Maar is dat niet gevaarlijk, schrijvers kunnen namelijk ook goochelen met woorden. Voor je ’t weet ben je té empathisch, en stel je voor, je zou zo’n radicaal standpunt nog beginnen te begrijpen. 

Dan zou je opeens garnalen staan bevrijden samen met Charlotte Mutsaers. 

Of stop je met lezen wanneer de schrijver te radicaal anders is?

Als je eigen protest tegen protestliteratuur. Sommigen wel, anderen niet. Onder andere Tirza van Arnon Grunberg werd hier aangehaald. Zij die de extreme tolerantie konden opbrengen voor een boek (en dus niet stopten met lezen), smulden daarom niet noodzakelijk van Markies de Sade, maar waren zeker van hun stuk:

Er zijn geen grenzen aan de empathie wanneer je aan het lezen bent.

Van Markies de Sade naar Fifty Shades of Grey,

of terug naar de eerste vraag: Is literatuur echt altijd politiek?

Fifty Shades of Grey lijkt weinig politiek te zijn, en de meningen over het inherentie-principe van politiek en literatuur werden herzien. Sommige werken zijn misschien toch wat minder politiek dan andere. Fifty Shades gebruikt wel sterke gender-verdelingen, maar verder is er weinig politiek te bespeuren. Net als een detective- of politieroman: de afwezigheid van maatschappelijke standpunten kan drempelverlagend werken. En dat is voornamelijk positief.

Ook sociale media werken drempelverlagend. Iedereen kan tegenwoordig zijn mening publiek maken, er is een explosie aan protestliteratuur.

Protestliteratuur is tegenwoordig zo snel als het licht, een goede of een slechte zaak?

Politici zijn er als de kippen bij om hun mening te spuien, op Twitter of op Facebook. Ook blogposts en opiniestukken schieten als paddestoelen uit de grond. De ene vond het een voordeel, de ander slaakte een zucht. Protestliteratuur verschijnt vandaag hals over kop, vaak zonder uitgeverij of toezicht. Verkiezen we kwantiteit boven kwaliteit?

Maar zijn boeken niet te traag?

Want actualiteit is nu eenmaal actueel, je kan er geen maanden of jaren over laten gaan. 1984 is nog steeds relevant vandaag maar over de verkiezingen in Nederland willen we ook vandaag lezen, niet over vijftig jaar. Het in 2009 verschenen boek Eating Animals van Jonathan Safran Foe werd geprezen: actueel, en toch in boekvorm. Dierenleed is meer een langetermijn-evolutie, dan gaat dan makkelijker. Wat niet wil zeggen dat dierenleed niet brandend actueel is.

We gingen net overschakelen van ‘protestliteratuur’ naar ‘literatuur als vorm van protest’, met casus Reading Lolita in Tehran van Azar Nafisi, maar de tijd drong. Indien mogelijk, we zaten daar nog steeds. De avond viel en er kwam een einde aan dit literair café.

Derde keer, goeie keer? Zeker en vast!

Ga je niet akkoord met wat we zeiden? Kan je niet geloven dat we niets zeiden over de stellingen van Luther als protestliteratuur (dat deden we wel, je had er bij moeten zijn)? Kan je niet wachten om jouw mening hierover te geven?

Dat kan! In ons volgend literair café!

Er wordt gefluisterd dat het over theater en literatuur zou gaan, maar meer informatie volgt ongetwijfeld later.