The Damnation of Faust

Hector Berlioz (1803 - 1869)

regie: Terry Gilliam

Het operaseizoen ging opmerkelijk van start met een spectaculaire opvoering van Berlioz' Faust onder regie van Terry Gilliam.

De regisseur, die vooral bekend is van het Monty Python-team en de cultklassiekers Brasil en Fear And Loathing Las Vegas trekt hier alle productionele registers open.

Het resultaat is een eclectische montage van beelden die refereren naar de Duitse geschiedenis en beeldende kunst in een surrealistisch Gilliam-jasje.
Dat parallel verhaal met Duitsland wordt meteen gemaakt wanneer Méphistophélès ons waarschuwt dat de strijd in het Duits 'Mein Kampf' is.

Aanvankelijk is deze parallel enkel een achtergrondassociatie.

We openen in de romantiek, waar de eenzame Faust met zijn oranje puntkapsel een weergave is van Caspar David Friedrich's 'Wanderer über dem Nebelmeer', die voor een gloeiend Friedrich landschap het gewicht van de wereld lijkt te mee te zeulen op zijn schouders. Het tempo wordt al snel opgedreven en het is ook op deze momenten, waar de fantasiewereld van Gilliam domineert over het Duitse verhaal, dat het stuk het best tot zijn recht komt. We kunnen zelfs even 'knights who say Ni' ontwaren en de slapstick-scene met de wereldleiders op de Hongaarse Mars kan niet anders dan een glimlach tevoorschijn toveren. Wanneer Méphistophélès in Faust's leven komt, verhuizen we visueel van de romantiek naar het Duits expressionisme in een Grosz-achtige kubus.

Hoe dieper Faust afdaalt in de wereld van Méphistophélès, hoe meer het Nazi-verhaal aan de oppervlakte komt. Hetgeen net voor de pauze resulteert in een volledig over the top, 'Olympia' Nazi moment, Een geweldige choreografie die refereert naar Leni Riefenstahl's 'Triumph des Willens', maar die de kitsch ver voorbij is.

Het tweede deel begint een pak grimmiger en belicht vooral de liefdesrelatie tussen Faust en Marguerite, die voor de gelegenheid een joods meisje blijkt te zijn, vermomd als Arische schoonheid door middel van een blonde pruik. Hier resulteert de overduidelijke parallel met het Duitse nazi-verhaal in een veel klassiekere vertelstructuur, waar we toch even Gilliam beginnen te missen. Iets dat plots weer doorbroken wordt door een goed gebrachte time-reverse. En wanneer de tocht naar de hel gedaan wordt op een tweespanmotor bevinden we ons weer helemaal in het Gilliam-universum.

Faust heeft zich vrijwillig overgeleverd aan de Duivel zoals Duitsland zich vrijwillig overleverde aan de Nazi's. Dat blijkt de boodschap te zijn wanneer Faust omgekeerd genageld hangt aan een hakenkruis. Maar zijn niet alle mensen hiertoe in staat, en zeker voor de liefde? Het universeel doortrekken naar DE mens gebeurt wanneer Faust op het hakenkruis langzaam terug transformeert in de afbeelding van 'de Mens van Vitruvius' van Da Vinci, het beeld waarmee de voorstelling begon.

Het was dan ook geen ethische vraag over goede smaak die ons bezighield bij de hierop volgende area van Marguerite, liggend op een stapel lijken, maar vooral of deze scene nog nodig was. Het perfecte einde was misschien reeds voorbij?

De momenten waar het verhaal opengetrokken wordt en het de letterlijke parallel voorbijgalopeert, blijven de sterkere momenten van de voorstelling.

Is dit een baanbrekende vernieuwende voorstelling? Zeker niet. Maar ze is productioneel en beeldend zeker indrukwekkend. En Terry Gilliam slaagt erin zichzelf opnieuw uit te vinden. Iets dat hij in zijn laatste films wat uit het oog verloor. Net daarom is deze voorstelling zeker de moeite waard.